ГЛАВНАЯ
ФОТО
ВИДЕО
АУДИО
НОВОСТИ
ФОРУМПраграма "Святло душы" раскажа пра бежанства ў гады Вялікай вайны
| 13 НОЯБРЯ 2015 (Пятница) 15:09:27 Памяць пра бежанства праз стагоддзі пранеслі нашы браты-беларусы Беласточчыны. Успаміны сведкаў, іх дзяцей і ўнукаў з цягам часу занатоўваліся, друкаваліся і сталі жывым лепапісам бежанства.1915 год для рускай арміі стаў годам вялікага адступлення. Ваенныя дзеянні набліжаліся да падляшскіх і холмскіх вёсак, і з Каралеўства Польскага рушыла вялікая хваля бежанцаў. Яшчэ ў ліпені ўпраўленні сельскіх гмін атрымалі нялёгкае заданне - апісаць нерухомую і рухомую маёмасць усіх гаспадароў. Акты ацэнкі мелі стаць падставай для кампенсацыі ў выпадку страты маёмасці ў ваенных дзеяннях, або наўмыснага знішчэння ўласнай арміяй. Ацэньваліся зямля, сабраны і несабраны ўраджай, жывёла, сельскагаспадарчыя інструменты, хата, гаспадарчыя пабудовы, прадметы ўжытку і вопратка. Ціхан Трахімюк - жыхар вёскі Кленікі ў Гайнаўскім павеце сведчыў: “Напярэдадні ад'езду маці ўжо некалькі дзён пякла хлеб, бацька на жорнах малоў жыта на муку. На воз паклаў драбіны, выгнуў бярозавыя каблукі, папрыбіваў цвікамі да драбіны і папрывязваў да іх латы. Мама гэты воз накрыла старымі пакрываламі, каб схавацца ад дажджу і сонца. Мы паклалі на воз усё, што было найбольш неабходным у дарозе - адзін мех бульбы, два вялікія мяшкі жытніх сухароў, нейкае адзенне”. Праваслаўнае духавенства таксама мусіла прытрымлівацца загадаў эвакуацыі царкоўнай маёмасці. У першую чаргу падлягалі адпраўцы царкоўныя званы, якія мелі стратэгічнае значэнне. Перавозілі іх да бліжэйшай чыгуначнай станцыі, адкуль траплялі яны ў Расію, у асноўным у артылерыйскі склад у Маскве. Разам з прыхаджанамі выпраўлялася ў бежанства святарства. У весцы Шчыты перад ад'ездам было адслужана богаслужэнне. Прыйшлі натоўпы вернікаў. Спачатку святар служаў паніхіду, а пасля - малебен за падарожнікаў. Апошні раз забілі званы, затым іх знялі са званіцы і закапалі. Многія людзі плакалі. 5 жніўня германскія войскі занялі Варшаву, пад крэпасцямі Модлін і Асавец працягваліся цяжкія баі, Генерал Янушкевіч - начальнік расійскага Генеральнага штаба - выдаў загад аб знішчэнні ўсяго таго, што нельга было вывезці ў тыл, адыходзячы, бежанцы часта бачылі за сабой зарыва палаючых родных вёсак. У канцы жніўня германскія войскі занялі Бельск, Беласток і дасягнулі Белавежскай пушчы. Сваім жыццём ахвяравалі ў тыя дні тысячы салдат расійскай арміі. Менавіта дзякуючы ім бежанцы з Падляшша маглі аддаліцца ад лініі фронту. Апошні нумар газеты “Наша ніва” ў тыя дні паведамляў: ” З-пад Рыгі і Мітавы, праз Коўна, Сувалкі i Асавец, пад Беластокам, Бельскам і Бярэсцем і далей на поўдзень цягнецца, быццам стужка, чырвоная, крывавая мяжа: яна раздзяляе расейскія і нямецкія сілы. І з канца ў канец яе, як кінь вокам, на сотні вёрст ідзе страшэнны бой... Там, дзе рвуца бомбы і свішчуць кулі, спыняецца ўсялякая культурная праца: людзі думаюць толькi аб тым, каб захаваць сваё жыццё, каб ператрываць ліхія дні. Закрываюцца школы, зачыняюцца газеты, або вандруюць з мейсца на мейсца, з горада ў горад - туды, дзе спакайней...” Уваходзячы ў паселішчы, кайзераўскія войскі не сустракалі амаль ніводнага жыхара, пра што сведчаць здымкі нямецкіх ваенных фатографаў. Вось серыя здымкаў, зробленых восенню 1915 года ў Шчытах: пустая вясковая вуліца, адзінокі хлопчык, бацька з дзвюма дзецьмі, які не пакінуў вёску. Засталіся ў асноўным тыя, хто рушылі пазней, іх па дарозе, недзе ў ваколіцы Белавежскай пушчы, завярнулі назад немцы. Матыў Белавежскай пушчы часта паўтараецца ва ўспамінах бежанцаў-беларусаў з паўночнага Падляшша. Пушчанскія паляны былі своеасаблівым прытулкам, дзе яны маглі перачакаць фронт і вярнуцца ў пакінутыя вёскі. Шлях бежацаў быў вельмі цяжкім. Дынамічная сітуацыя на фронце вымушала бесперапынны рух войскаў. Каб прапусціць калоны салдат і зброі, уцекачы былі вымушаны качаваць на абочынах дарог. Адзін з паліцэйскіх рапартаваў у верасні 1915 года, ён так апісвае гэту драматычную сітуацыю: “Абозы бежанцаў, падобныя да рухаючыхся вёсак бедных людзей, ішлі вельмі павольна з-за стомленасці коней і цяжкага багажу не вазах. Шмат бежанцаў рухалася пешшу са сваімі вазамі і былі вымушаны часта і працягла спыняцца непадалёк нейкай мясцовасці. Амаль ўсе бежанцы ў парванай вопратцы, басанож. Не вытрамліваючы экстрэмальных умоў, хварэюць і без хуткай медыцынскай дапамогі - шматліка паміраюць...” Дарогі, якімі рухаліся бежанцы, памячалі крыжы на магілах пахаваных, найчасцей без святара. “У нашай сям”і ,- сведчыў Ціхан Трафімюк,- захварэла з вечара двое дзяцей - старэйшы брат і малодшая сястра. Вечарам захварэлі, а пад ранак памерлі. Я з бацькам выкапаў неглыбокую магілу, маці накрыла іх целы палатном і засыпалі зямлёй. У некаторых сем'ях паміралі бацька і маці, заставалася куча дзяцей у чыстым полі...”. Восенню 1915 года лінія фронту на доўгі час затрымалася на лініі Рыга- Дзвінск- Баранавічы-Пінск. Рух бежанцаў з захаду спыніўся, а перамяшчалі людзей з прыфрантавой паласы. Першым этапам дарогі бежанцаў былі вузлавыя станцыі Мінск- Баранавічы, Бабруйск, Шклоў, Орша. Тут яны маглі перасесці на цягнікі, каб працягнуць падарожжа ў глыб Расіі. Аднак, прыярытэт на чыгунцы меў ваенны транспарт, таму бежанцы былі вымушаны ў чаканні заставацца на пуцях некалькі тыдняў. Яны прадавалі за бясцэнак свае вазы і коней, бо тыя больш не былі патрэбны ў далейшай дарозе. Пераважная большасць бежанцаў з Гродзеншчыны, Падляшша і Палесся выбрала еўрапейскую частку Расіі, яе цэнтральныя, прыволжскія і надчарнаморскія губерні, частка іх трапіла на Урал і Сібір. Раман Багроўскі, які трапіў з сям'ёй у веску Вялікае Пірагова на Разаншчыне ўспамінаў, што з першага дня мясцовыя жыхары прывозілі ім хлеб, булкі, малако. Мікалай Загон быў уражаны дабрынёй людзей Тамбоўскай губерні: ”Яны прынялі нас так добра. Нас гаспадары пазабіралі ў свае дамы і можа з год дазвалялі нам гасцяваць і давалі ежу. Наш гаспадар на зіму пераязджаў у веску, а мы жылі на хутары. Ён даў нам каля сотні авечак, каб дагдядалі. Мы елі ялавічыну, часам птушку. Па муку заходзілі на млын. Я зайду туды, а гаспадары пытаюцца: “Чаго хочаш, хлопчык? Я прашу мукі, і яны насыпаюць мне цэлую торбу”. Пасля рэвалюцыі можна было прыкмеціць змены настрояў мясцовага насельнітва ў стаўленні да бежанцаў. Уцекачы сталі разглядацца як чужародны і варожы элемент. Вялікую актыўнасць у арганізацыі дапамогі бежацам аказваў Камітэт вялікай княжны Таццяны Мікалаеўны. Яго галоўнай мэтай было ўз'яднанне сем'яў, знаходжанне бацькоў і дзяцей, клопат аб бежанскіх сіротах. Кожная сям'я магла звярнуцца туды, каб атрымаць інфармацыю аб сваіх прапаўшых без вестак родных. Дзякуючы намаганням Камітэта адшукалася больш за паўмільёна людзей, у тым ліку 20 тысяч дзяцей. Аднак, пасля адрачэння цара і рэвалюцыі дзейнасць камітэта пайшла на спад. У кастрычніку 1917 года ў Маскве адбыўся Першы з'езд бежанцаў-беларусаў. Драматычныя заявы яго ўдзельнікаў мелі вялікае значэнне ў рашэнні вяртання з выгнання. З другой паловы 1918 года бежанцы пачалі выкарыстоўваць любую адкрытую фортку ў расійска-германскай мяжы, якая вяла да радзімы. Тады бальшавіцкія і нямецкія ўлады дамовіліся ў справе іх вяртання ў Беларусь праз пагранічныя чыгуначныя станцыі. Першая сусветная вайна нанесла незваротныя страты айчынным духоўным каштоўнасцям. У эвакуацыю былі вывезены Супрасльская ікона Божай Маці, якая ўяўляла сабой спіс Смаленскай іконы Багародзіцы і была падаравана Супрасльскай лаўры архімандрытам Іосіфам Солтанам у 1503 годзе. Разам з машчамі Гаўрыіла Беластокскага яна была дастаўлена ў Маскву. Туды ж трапіла Каложская ікона Божай Маці, якая ў 17 стагоддзі была падаравана паміраючым жабраком гродзенскаму Барысаглебскаму храму. У 1914 годзе перад ёй маліўся Мікалай Другі з сям'ёй, і з іконай абышлі фарты гродзенскай цытадэлі. Былі сведчанні, што Каложская ікона выстаўлялася ў 20-я гады ў маскоўскім Румянцаўскім музеі. Драматычны лёс аказаўся ў Леснінскай іконы Багародзіцы. Невялікі абраз Божай Маці на камені быў знойдзены на грушавым дрэве ў 1683 годзе і стаў галоўнай святыняй Леснінскага манастыра на Гродзеншчыне. Гэты абраз шанаваў апякун манастыра Іаан Крандштадскі. У 1915 годзе, перад пагрозай акупацыі Гродна, ікона трапіла на падвор'е Леснінскага манастыра ў Пецярбургу. У 1917 годзе манашкі вывезлі яе ў Кішынёў, а потым у Сербію. З 1967 года Леснінская ікона Божай Маці знаходзіцца ў мястэчку Правемон у Францыі. У 1915 годзе з Вільні ў маскоўскі Данскі манастыр будучым Патрыярхам, а тады архіепіскапам Віленскім Ціханам Белавіным, былі вывезены мошчы віленскіх пакутнікаў Іаана, Антонія і Яўстафія. У 20-я гады яны сталі экспанатам музея атэістычнай прапаганты. У 1946 годзе па хадайніцтву Патрыярха Аляксея Першага мошчы пакутнікаў вярнуліся ў Вільнюс. У тым жа 1915-м з Полацка ў Аўраміеў манастыр Растова Вялікага вывезлі мошчы прападобнай Еўфрасінні Полацкай. Манашкі не пажадалі пакінуць сваю ахоўніцу і эвакуіраваліся разам са святыняй, якая толькі ў 1921 годзе вярнулася ў полацкi манастыр. Незвычайны лёс напаткаў Жыровіцкую ікону Божай Маці. У 1915 годзе яна трапіла ў Маскву, дзе вандравала па некалькіх храмах. У 1922 годзе жыровіцкаму архімандрыту Ціхану Шарапаву давялося тайна вывезці яе, як кажуць, у слоіку з варэннем у Жыровіцы. Ікона страціла падчас вандраванняў аклад. Новы для яе зрабілі манахі Пачаеўскай лаўры ў 1922 годзе. А вось Казанскую ікону Божай Маці з гродзенскага Пакроўскага сабора вывезці не паспелі, бо калі гродзенскія святыні спешна эвакуіравалі, кіёт іконы ніяк не адкрываўся. Пэўна, Божая Маці пажадала, каб яе абраз застаўся ў храме, які на працягу 20 стагоддзя ніколі не зачыняўся. Цяпер Казанская ікона Божай Маці знаходзіцца на шанаваным месцы ля алтара гродзенскага Пакроўскага сабора. Нажаль, лёс большасці айчынных святынь аказаўся трагічным- яны загінулі ў віры рэвалюцыйным, аднак былі выпадкі, калі жыхарам заходніх регіёнаў Беларусі ўдалося вяруць з эвакуацыі званы сваіх храмаў. Слухайце праграму “Святло душы” 14 лістапада ў 7.30 на Першым нацыянальным канале Беларускага радыё. Паўтор у той жа дзень у 8.30 і 21. 30 на канале “Культура”. У праграме прымаюць удзел Яўген Чыквін - да нядаўняга часу дэпутат польскага сейма, галоўны рэдактар часопіса беларусаў Беласточчыны “Агляд праваслаўны” і Дамінік Фіёнік - галоўны рэдактар краязнаўча-культурнага выдання “Бельскі гасцінец”./ sobor.by/ Фото istorya.ru (просмотров 3971) |
Новости разделов:
