ГЛАВНАЯ
ФОТО
ВИДЕО
АУДИО
НОВОСТИ
ФОРУМПісьменнік Алесь Зайка: Любоў пашырае веды
| 10 НОЯБРЯ 2015 (Вторник) 16:59:59 У вёсцы Заполле Івацэвіцкага раёна жыве і працуе надзвычай цікавы настаўнік – Алесь Фаміч Зайка. Пасля размовы з ім мой муж, які нават у школе не вывучаў беларускую мову, вырашыў сабраць бібліятэку беларускай літаратуры. І невыпадкова, бо гэты пісьменнік з Косаўшчыны (Заполле знаходзіцца побач са знакамітым мястэчкам Косава, якое асабліва вядома палацам Пуслоўскіх і сядзібай Тадэвуша Касцюшкі - прым. Р.) распаўсюджвае сваю любоў да роднай мовы і родных мясцін так, як квітнеючыя дрэвы, што пад уплывам лёгкага ветрыку разносяць усюды свае пялёсткі і свой водар. У творчай скрыні пісьменніка ўжо нямала набыткаў: "Дыялектны слоўнік Косаўшчыны", "Фразеалагічны слоўнік Косаўшчыны" , "Населеныя пункты Івацэвіччыны". Яны ўнеслі свой вялікі ўклад у айчынную фалькларыстыку. Кніга нарысаў пра вясковае жыццё “Дым з коміна” прасякнута цеплынёй і спагадай да людзей. Да выдадзеных належыць і кніга з даволі вялікай назвай "Прыказкі і прымаўкі, жарты і каламбуры, вясельныя прыгаворкі пры дзяльбе каравая, вітанні і зычэнні, ветлівыя і ласкавыя выразы, засцярогі і прысяганні, праклёны і адкляцці, жартоўныя праклёны і дражнілкі-кепікі, зневажанні і параўнанні, прыкметы народнага календара з Косаўшчыны". Яе прэзентацыя адбылася ўлетку ў Купалаўскім музеі. Кніга выдадзена, а яе аўтар ужо паспеў запісаць шэраг новых трапных выслоўяў. Апроч таго, зусім хутка выйдзе яго новая кніга і ўжо паралельна ідзе работа над дзвюма іншымі.Але ж крыніца мовы , любові да ўсяго роднага, з якой Алесь Зайка чэрпае натхненне, адкрылася яму не адразу. І было гэта вельмі падобна да таго, як чалавек адкрывае для сябе веру, сустракаецца з Богам, Любоўю. Пра гэтую сустрэчу, пра народную мудрасць, пра хрысціянкасць беларускага характару ідзе гаворка ў нашай размове з пісьменнікам. - Алесь Фаміч, як даўно Вы пачалі працаваць над кнігай "Прыказкі і прымаўкі, жарты і каламбуры, вясельныя прыгаворкі пры дзяльбе каравая, вітанні і зычэнні, ветлівыя і ласкавыя выразы, засцярогі і прысяганні, праклёны і адкляцці, жартоўныя праклёны і дражнілкі-кепікі, зневажанні і параўнанні, прыкметы народнага календара з Косаўшчыны" ? - Збор матэрыялу пачаўся яшчэ са школы. Мая бабуля часта нас з сястрой да сябе забірала. А бабуля была з 1885 года, да яе прыходзілі сяброўкі. Іх мова, іх словы мяне вельмі ўражвалі. Я тады і пачаў за імі запісваць. Але пачатак гэтаму майму захапленню, сама таго не ведаючы, паклала настаўніца беларускай мовы. У 9 класе мяне надрукавалі ў адным выданні, і я стаў у школе аўтарытэтам. Пісаў я па-беларуску, але маё апавяданне пераклалі на рускую мову і накіравалі на нейкі дзіцячы конкурс. За перамогу ў ім у 1965 годдзе я атрымаў падпіску на часопіс “Юность”. І раптам стаў рускамоўным. І вось аднойчы на ўроку беларускай мовы настаўніца Вера Фядосаўна ЕРМАКОВА спытала , чаму я не не напісаў сачыненне. А мне, пэўна, тэма падалася нецікавай, і я не стаў пісаць, а настаўніцы вазьмі і скажы: “А што ваша беларуская літаратура? Яе няма!” Яна магла б мяне асекчы, але толькі спытала : “Адкуль ты яе ведаеш?” Гэтыя словы мяне закранулі. Для юнака такое пытанне шмат значыць, бо прымушае разабрацца. “А, сапраўды, адкуль я яе ведаю?” Гэта было сказана вясной, а летам мы разам з іншымі хлопцамі працавалі ў калгасе: абгорвалі, баранавалі… А я яшчэ і кнігі браў чытаць, каб настаўніцы даказаць, яшто беларуская літаратура нічога нявартая. Проста глытаў іх. Адна за адной... І слова адгукнулася. Сваё, роднае слова! Так гаварылі бацькі, бабуля, бабуліны таварышкі. І ў адзінаццатым класе я стаў шчырым беларусам, бо палюбіў. Вось у чым справа - палюбіў! Гэта галоўнае слова. Любоў пашырае веды. Нават у такім бытавым плане: калі знаёмяцца маладыя, то ім цікава даведацца, якія бацькі ў абранніка ці абранніцы, якія ён ці яна былі ў дзяцінстве і шмат іншага. Паглядзіце, як любоў пашырае веды! А калі б яны былі адно аднаму недаспадобы, то ці цікавіла б іх гэта?.. Вось і з мовай у мяне так атрымалася. Калі ў адзінаццатым класе праводзілі творчы конкурс, то я заняў першае месца па прозе, а Алесь Разанаў – па паэзіі. Вось тады мы і пазнаёміліся. Нам тады прапанавалі паступаць у Брэсцкі педагагічны інстытут. Алесь паехаў паступаць у Мінск, у БДУ, а я паехаў у Брэст. Там пазнаёміўся з Алесем Каско, з Міколам Пракаповічам, а пасля і Алесь Разанаў да нас перавёўся. Мы жылі ўсе ў адным пакоі. Шмат гаварылі, чыталі. А пасля была служба ў арміі. Служыў я ў Падмаскоўі, у Хімках. Там падабраў хлопцам бібліятэчку, бо ў Маскве часта бываў у кнігарні “Дружба народаў”, дзе былі і беларускамоўныя выданні. А пасля службы вярнуўся ў роднае Заполле, бо ў мяне былі старэнькія бацькі,іх трэба было даглядаць. У школе гадзін беларускай мовы для мяне не было, і я стаў настаўнікам фізкультуры. Зараз палова фізрукоў у раёне – мае выхаванцы. Я ім прывіў любоў да спорту, і яны мне за гэта ўдзячныя. І мне прафесія была да спадобы, бо любіў займацца з дзецьмі. Пасля ажаніўся, хату пабудаваў сваімі рукамі. І на працягу ўсіх гэтах гадоў я слухаў і запісваў. Нават сны запісваў цікавыя, што людзі расказвалі.. . А пасля захварэў, і працяглы час - цэлых 8 месяцаў – правёў у бальніцы. Там і вырашыў усё сабранае аб’яднаць і апрацаваць. Бо спалохаўся, што ўсё гэта знікне разам са мной. Пасля хваробы мне далі інваліднасць, і я ўжо не мог працаваць у школе. Акрамя таго, у нас жыла цяжка хворая цешча, і трэба было яе даглядаць. Яшчэ мне трэба было тры разы на год - не менш - ляжаць у бальніцы. Там лячыліся людзі з усёй акругі! Я ад іх усё запісваў. Можна было і не ездзіць нікуды - у бальніцы заўсёды была праца. А дома разам з намі была цешча Вера Лушчык, якой я прысвяціў гэтую кнігу. І нездарма, бо яна ўрэшце рэшт стала маім галоўным інфармантам, бо яе мова была жывая і яскравая, так перасыпана трапнымі выслоўямі, прыказкамі, прымаўкамі, што толькі паспявай запісваць. Так і з’явілася гэта кніга. - Навошта, дзеля чага складалася гэта кніга? Ведаю, што дакладна не ў разліку на дывідэнды, бо выдаеце вы сваю працу на ўласныя грошы, шмат дорыце людзям, і праца ваша наўрад ці калі акупіцца. - Захацелася сабраць духоўныя скарбы Косаўшчыны. Наша трагедыя ў тым, што мы становімся без’языкімі. Я магу тры гадзіны размаўляць з рускамоўным беларусам, але не пачую ніводнага яркага, вобразнага слова. - Прабачце, але ж колькі трапных выслоўяў, прыказак , прымавак на рускай мове мы ведаем яшчэ са школы… - Ведаем, але ў штодзённым жыцці не ўжываем. Руская мова, безумоўна, вельмі багатая. Леў Талсты у сваіх дзённіках таксама не мог не запісваць пачутае ад сялян. Але ж родная для нас мова беларуская. - Таму, нават звычайна размаўляючы па-руску, звяртаемся за трапным словам да беларускай мовы? Не атрымліваецца адшукаць менавіта тое слова… - Так. І, заўваж, як толькі хто пачынае па-сапраўднаму пісаць, абавязкова пачынае пісаць і па-беларуску, бо патрэбна глеба. Без яе нічога не будзе. Мы не адмаўляемся і ад рускай мовы, мы на ёй таксама выхаваны. Мы можам размаўляць і па-польску, і па-украінску. І ў гэтым наша багацце. Але шмат хто з тых, хто пісаў па-руску, стаў пісаць па-беларуску. Бо трэба адчуць глебу, трэба, каб было карэнне, каб быў сок. Ці не цуд гэтае выслоўе: зямля такая, што дзіця пасадзі – вырасце…. Ці неяк суседка шматдзетная, якая засталася без мужа, прасіла бабулю: “Вада кіпіць і не гусне - дай што-небудзь укінуць”… Тысячагоддзямі складаўся наш моўны апарат. І таму невыпадкова, што нам лягчэй вымавіць “ён”, чым “он”. Не ўсё так проста ў словах. І я спадзяюся, што гэта адчуе і моладзь. Мне давялося пазнаёміцца з нашым маладым спарцменам Віталем Гурковым, шматразовым чэмпіёнам свету па тайскаму боксу. Дык вось у іх, людзей спорту, нацыянальны дух вельмі ярка выражаны. Бо на спаборніцтвах яны змагаюцца за сваю Радзіму і адчуваюць гонар, спяваючы свой гімн. І кожнаму б такое стаўленне да свайго роднага, бо адысці ад свайго – гэта як адмовіцца ад дзіцяці. Ды і як адмовіцца, калі што ні вазьмі - скрозь яркае слова: сірочы вянок з белых квяток, скрыпучае дрэва доўга жыве, сілаю не будзеш мілаю, скоры паспех людзям на смех, скупы два разы плоціць, сляпы сляпому дарогу не пакажа. - Алесь Фаміч,ну, а для каго ўся гэта праца, хто ваш галоўны чытач? - Для каго? А мудрасць, яна для каго? Як гаварыў Скарына ў прадмове да Прыпавесцяў Саламонавых, “Карысна чытаць усякаму чалавеку: мудраму і неразумнаму, багатаму і беднаму, маладому і старому. А найперш тым, хто мае намер засвоіць добрыя норавы, спасцігнуць сапраўдную мудрасць і навуку”. Тым, хто хоча спазнаць мудрасць роднага народа, усім добрым людзям для спажытку духоўнага. І абавязкова дзеткам – на добрае. Кніжка выйшла,а я яшчэ некалькі новых прымавак ужо запісаў: “Памірае не той, хто худ, а каму суд”. “Спераду строй, а ззаду хоць з лапатай стой”... А выдаю свае кнігі я і сапраўды на ўласныя грошы і шмат раздаю. А калі хто хоча купіць, я яму вельмі ўдзячны,бо гэткім чынам ён праяўляе акт міласэрнасці да мяне. Бывае, купляюць з мясцовых сельсаветаў для падарункаў. Мы жывем удваіх з жонкай. Я яшчэ працую. Вось і адкладваем. Нешта вернецца, нешта раздасца. А спонсараў шукаць не ўмею. - Якія творчыя планы на будучыню ? - Вось зусім хутка ўжо выйдзе новая кніга “Чысты чацвер”. Можна сказаць, працяг кнігі “Дым з коміна”. Зараз працую над кнігай “Як адзін дзень”, якую прысвячаю майму бацьку – простаму чалавеку, спрадвечнаму земляробу Фаме Якаўлевічу Зайку. Ад яго імя вядзецца гаворка пра падзеі, якімі было адметнае 20-е стагоддзе – ягоны погляд на перажытае. У назву ляглі яго словы, бо бацька часта казаў: “Сынок, прабегла жыццё як адзін дзень”. - Калі чытала “Дым з коміна” узнікла думка пра тое, што гэта мастацкая кніга з вобразамi з вясковага жыцця і грунтоўная “Прыказкі і прымаўкі”, якая без перабольшвання ўносіць вялікі ўклад у нашу фалькларыстыку, служаць аднаму – апісанню нашага народа, расповяду пра яго: адна пра асаблівасці народнай душы, менталітэту, адносін паміж людзьмі, а другая – мове… - Так. Прачытаўшы гэтыя дзве кнігі, многія адзначаюць мілагучнасць нашай мовы. Ужо 6 год на кнігу “Дым з коміна ” ў раённай бібіліятэцы чарга. Гэта прыемна, але ж гэта і вялікая праца. Прэзентацыя “Населеных пунктаў Івацэвіччыны” сабрала ў раённым Доме культуры цэлую залу, людзі стаялі ў праходах. Гэтак было і ў Мінску, у Купалаўскім музеі, калі прэзентавалася кніга “Прыказкі і прымаўкі…”А як хораша адазваўся пра яе Ніл Гілевіч! Нядаўна патэлефанавалі з газеты “Звязда” – жадаюць да канца года друкаваць падборку з кнігі. Мне расказваюць, што мае апавяданні публікуюць і ў іншых газетах, але ў якіях дакладна - не ведаю. Я камп’ютарам не валодаю, дык даручыў адной маладой настаўніцы зрабіць рассылку некаторых апавяданняў па нашых выданнях. Вось і публікуюць. Вось адно з іх, з кнігі “Дым з коміна”. *** Майскі поўдзень . Нядзеля. Залаты бляск на дамах, на дрэвах. Бачу праз вакно - выйшаў на двор дзядзька Іван. Апёрся на веснічкі, паліць цыгарку. І я далучыўся да яго. Стаім, любуемся хуткім пераходам да зеляніны, цвету, дружным, спорым ростам травы… З адным цяжка звыкнуцца, адно засмучае нас: вуліца бязлюдная. “А некалі нядзелькаю, - узгадвае дзядзька Іван, - вуліца шумела, гудзела віравала ад дзіцячых гульняў і забаў. І старэйшыя не сядзелі ў хаце. Збіраліся, садзіліся па лавачках, гаманілі, успаміналі, жартавалі, туліліся адзін да аднаго. Старэйшыя - сабе, моладзь - сабе. Маладыя песню зацягнуць, паскачуць - не чакалі вечара... Гэта цяпер і старых, і маладых не адцягнеш ад тэлевізара… А раней мой дзед так нас вучыў: “Прыйшла нядзелька - схадзі ў царкву, памаліся Богу. Не маеш магчымасці патрапіць у Божы храм – разгарні, пачытай Біблію. Маеш час – праведай, падтрымай хворага. Занядужыш – цябе адведаюць”. Вучылі : ідзі да людзей, гавары з людзьмі, распытвай пра людзей, святкуй святую нядзельку. Мой мудры дзед… Адгарадзіліся людзі адно ад аднаго, ачужаліся”, - скончыў ён. Доўга маўчым...І хоць усё навакол поўніцца непаўторным хараством , аддаецца шчодрым у руку цяплом і святлом , на душы крыху маркотна , бо гэтае дзядзькава “а раней”, “а даўней”, яго супастаўленне мінулага з сучасным, на жаль, не на карысць сённяшняга дня. - А чаму назва кнігі “Дым з коміна”? - Таму што дым з коміна – гэта сімвал жывой хаты, вобразна кажучы, малітва вёскі. - Вы сказалі, што “Чысты чацвер ”, якая неўзабаве выйдзе, – гэта працяг кнігі “Дым з коміна”, таксама зборнік замалёвак вясковага жыцця. Раскажыце падрабязней. - Лепш я што-небудзь зачытаю. *** Калі б ты расказваў пра свой сад, быццам спяваў песню, я слухаў бы цябе, радаваўся б разам з табою цудам росту, цвіцення і з’яўлення пладоў, але ж ты доўга і нудна жалішся мне на свае выдаткі, малы прыбытак з яго. Ведаеш, чалавеча, ты дарма пасадзіў сад. *** Дажывае ён век у старой бацькоўскай хаце. Адзін, пакінуты, самотны, а цяпер ужо і без здароўя. Добра яшчэ, што людзі не кідаюць: глядзяць, кубачак малака прынясуць, скарынкай хлеба падзеляцца. Шкадуюць, вядома, бедалагу. Але і дараваць не могуць, што некалі ў маладосці ашукаў дзяўчыну, а замуж не ўзяў - уцёк. І недзе сын, ягоны сын, гадаваўся без бацькі.Маеш тое, што маеш. Заслужыў тое, што заслужыў. *** Такі быў сквапны, такі зайдросны, што пра яго казалі: “Калі не з’есць,то панадкусвае”. Каб толькі не падзяліцца з людзьмі. З гэтай памяццю і пайшоў на той свет. *** Старэнькая маці жыве ў дачкі, у горадзе. Ужо і клуначак з адзеннем сабрала на смерць. Просіць каб пахавалі ў сяле, каля мужа. Дачка ўгаворвае: “Мама, і я старэю, і мне цяжка будзе ездзіць глядзець, прыбіраць магілку. А тут, у горадзе, я буду часцей хадзіць да цябе. Не я , то дзяцей выпраўлю. Бабуля моцна гневаецца: “Няхай зарастае, няхай знаку ад маёй магілы не застанецца, але я буду ведаць,што ляжу сярод сваіх людзей. *** Жанчына расказвае. Нядзелька была.Парэчкі абірала ў агародзе . Насупраць маёй хаты, на вуліцы, сустрэліся дзве жанчыны. Пасталі і давай сварыццы, ганіць адна адну.Пустыя бабскія сваркі. А мяне не бачаць.Пакрычалі, вылілі злосць і разышліся. Адна пайшла дамоў. Другая села на ровар і паехала ў царкву, у суседняяя сяло. Прыехала - бачыць вароты зачыненыя і нікога не відно. Вырашыла, што службы няма і адправілася дахаты.А суседка мая казала, што ў царкве ў той дзень правілася. Бач, Бог вочы закрыў,бо грашыла, не пусціў у царкву. А тая другая жанчына, што сварылася, ідучы дамоў, недзе нядобра ступіла і нагу падвярнула, кульгала тыдзень... І я грашыла, нядзеляю парэчкі рвала. Зварыла варэнне, то ўсе крышкі паўзрывала. Не, усякі грэх будзе пакараны - ёсць Бог на свеце. *** Стары настаўнік расказваў мне, што дзеці адразу пасля вайны вучыліся з вялікім стараннем. Гаварыў: “Вучыў іх - вучыўся сам. Да паўночы, а, бывала, і да першых пеўняў рашаў тыя задачкі, а потым ужо ішоў да дзяцей.Стараліся, бо раптам усе пабачылі, што савецкая ўлада дае магчымасць вучыцца і з вучэння зарабляць сабе на хлеб. Пры Польшчы вышэй рольніка (селяніна-Р.) беларусу дарогі не было”. Гэтак расказваў стары настаўнік. А вось яшчэ некалькі думак: Зрабіць жыццё блізкага чалавека шчаслівым… Усяго аднаго – роднае жонкі… Як цяжка… *** У прамежку паміж вызначальнымі датамі нараджэння і смерці не менш важнай падзеяй кладзецца і гэта. Мая аднагодка пасля доўгага нябачання ў час прыемнай неспадзяванай сустрэчы хваліцца: “У мяне ўжо ўнукі павырасталі, жаніць пара”. Жаніць, каб доўжыўся род чалавечы... *** На жаль, разуменне, што паслужыць другому чалавеку - ёсць найвялікшая радасць, - прыходзіць на схіле жыцця. - Якое Ваша жыццёвае крэда, з якім бы Вам хацелася падзяліцца? - Кароценькі расповяд пра гэта я таксама ўключыў у новую кнігу: “ Згадалася вычытанае ў святых.”Каля вясёлага чалавека многія ўратуюцца”, - казала Матрона Маскоўская.Яна ніколі не нудзіла, не маркоцілася – сама была вясёлая. Самы вялікі грэх – грэх маркоты, бо страчваем надзею на Бога, а трэба спадзявацца. Бо Ён усё бачыць”… Нельга думаць пра дрэннае,трэба верыць і спадзявацца на лепшае. - Дзякуй за цікавую размову! / sobor.by/ Гутарыла Ганна Галкоўская. Фото news.21.by (просмотров 5610) |
Новости разделов:
